Lokavt Nedir ve Çeşitleri Nelerdir?

Lokavt; işverenin, bir iş yerinde çalışan işçilerin tamamını veya bir bölümünü geçici süreyle işten uzaklaştırarak iş yerindeki faaliyeti durdurmasıdır. Lokavt; Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu'nun 59. maddesinde açıkça tanımlanan, işverenin tek taraflı kararıyla ya da bağlı bulunduğu kuruluşun kararı doğrultusunda uygulanabilir.

Uygulama, çalışanların başlattığı grev karşısında, işverenin meşru savunma aracı olarak değerlendirilir. Bu süreç, çalışanlar tarafından değil; işveren tarafından hayata geçirilir. Kanunda belirtilen prosedürlere uyularak yapıldığında “kanuni” olarak tanımlanır. Bu prosedürlerin dışında yapılan uygulamalar ise “kanuni olmayan” olarak kabul edilir ve ciddi hukukî yaptırımlar doğurur.

Grev ilanı olmaksızın işverenin tek taraflı olarak işçileri iş yerinden uzaklaştırması, kanuna aykırı olan lokavt olarak değerlendirilir. Bu durumda işçiler, iş sözleşmelerini haklı nedenle feshetme hakkına sahip olur. Ayrıca işveren, bu süre boyunca işçilere tüm haklarını ödemek ve maruz kaldıkları zararları tazmin etmekle yükümlüdür.

Lokavt Nedir? 

Lokavt; işverenin, işçilerin toplu iş uyuşmazlıkları sürecinde çalışmayı durdurmalarına karşılık olarak iş yerindeki faaliyeti geçici süreyle tamamen durdurması ya da işçilerin çalışmasına engel olması şeklinde tanımlanır.

Lokavt kararı; 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu kapsamında, işverenin tek başına veya üyesi bulunduğu işveren sendikasının alacağı karar doğrultusunda verilebilir. Karar yalnızca kanunda öngörülen koşullar çerçevesinde uygulanabilir. Belirli bir yasal sürece tabidir.

İşverenin lokavt hakkı, işçilerin grev ilan etmesi hâlinde devreye girer. Bu yönüyle süreç için işverenin toplu iş uyuşmazlıklarında kendini koruma amacıyla kullandığı yasal bir savunma mekanizmasıdır denilebilir. Lokavt hakkı yalnızca kanuni şartlar sağlandığında ve usule uygun biçimde kullanılabilir.

Lokavt Çeşitleri Nelerdir? 

Lokavt, yasal dayanağına ve uygulama biçimine göre farklı türlere ayrılır. Türkiye’de yürürlükte olan lokavt uygulamaları, genel olarak kanuni ve kanun dışı olmak üzere 2 ana başlık altında incelenir:

1. Kanuni Lokavt

Kanunda belirtilen şartlara uygun şekilde yapılan, yasal dayanağı olan lokavt türüdür. Özellikleri aşağıdaki gibidir:

• Grev ilanına karşı uygulanır.
• İşveren ya da işveren sendikası tarafından karar alınır.
• Bakanlığa ve ilgili taraflara yasal sürede bildirilir.
• İşçilerin iş yerlerine girişi geçici olarak durdurulur.

2. Kanun Dışı (Yasadışı) Lokavt

Yasal süreçlere uyulmadan, işverenin tek taraflı kararıyla uyguladığı lokavttır. Bu tür uygulamalar hukuka aykırı kabul edilir ve işveren açısından ciddi yaptırımlar doğurur. Özellikleri aşağıdaki gibidir:

• Grev ilanı olmadan uygulanır.
• Yasal bildirim süreci atlanır.
• İşverenin keyfî kararına dayanır.
• İşçiler iş sözleşmesini haklı nedenle feshedebilir.
• İşveren, işçilere tazminat ödemek zorunda kalabilir.

Lokavt Nasıl Uygulanır? 

Lokavtın uygulanabilmesi için kanunda belirtilen şartların eksiksiz bir şekilde yerine getirilmesi zorunludur. Bilhassa bu kararı alınmadan önce işçiler tarafından grev kararının ilan edilmiş olması ve bu kararın işverene resmî olarak bildirilmesi gerekir. Ayrıca bazı kritik hizmet alanlarında ilan edilemez.

Sürecin, hukuka uygun olarak yürütülmesi gerekir. Kanuni bir uygulanma süreci şu aşamalardan oluşur: 

• Uyuşmazlığın Ortaya Çıkması: Toplu iş sözleşmesi görüşmeleri sırasında işçi sendikası ile işverenin anlaşmaya varamaması hâlinde uyuşmazlık durumu ortaya çıkar.
• Ara buluculuk Süreci: Uyuşmazlık üzerine taraflar ara bulucuya başvurur. Ara buluculuk süreci sonunda da uzlaşma sağlanamazsa süreç bir üst aşamaya geçer.
• Grev Kararının Alınması: İşçi sendikası, anlaşmazlık devam ettiği takdirde grev kararı alır ve bunu ilan ederek işverene bildirir.
• Lokavt Kararının Alınması: İşveren veya işveren sendikası, grev kararına karşılık olarak yasal hakları doğrultusunda bu hakkını kullanabilir.
• Bildirim ve Uygulama: Alınan karar, ilgili kamu kurumlarına (Örneğin Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na) bildirilir. Sürecin yürürlüğe girmesiyle birlikte işçilerin iş yerine girişleri geçici süreyle engellenir ve iş yeri faaliyeti durdurulur.

Bu süreçlerin tamamı, 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu çerçevesinde yürütülür. Aksi takdirde uygulanan kanuni olmayan bir durum ortaya çıkar ve işverene hukukî sorumluluklar doğurur.

Grev ve Lokavt Farkı Nedir? 

Her iki uygulama da işçi-işveren ilişkilerinde ortaya çıkan toplu iş uyuşmazlıklarının çözümünde başvurulan iki temel yöntemdir. Bu uygulamalar, Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu kapsamında yasal çerçevede düzenlenir. Süreçler farklı taraflarca yürütülür. Grev işçiler tarafından, lokavt ise işveren tarafından uygulanır.

Bu iki uygulama hukukî olarak birbirine bağlıdır. Bu aşamada lokavt kararı nasıl alınır sorusuna; grev kararının ardından işveren, belirtilen usul ve şartlara uygun şekilde karar alabilir, yanıtı verilebilir. Bu iki kavram arasındaki temel farklar şu şekilde özetlenebilir:

Uygulayan Taraf

• Grev: İşçiler ve işçi sendikası
• Lokavt: İşveren ve işveren vekili

Amaç

• Grev: İşçi haklarını savunmak
• Lokavt: Greve karşı işverenin savunma mekanizması

Süreç

• Grev: İşin bırakılması
• Lokavt: İşçilerin iş yerinden uzaklaştırılması

Hukukî Bağlantı

• Grev: Bağımsız olarak başlatılabilir.
• Lokavt: Ancak grev ilanından sonra uygulanabilir.

Tablodan da anlaşılacağı üzere her iki uygulama, uygulayıcı taraflar bakımından birbirinden ayrılır. Her iki durum hem karşılıklı hem de birbirini tetikleyen süreçler olarak değerlendirilebilir.

Lokavt İlan Etmek Ne Demek? 

Lokavt ilan etmek; işverenin, işçiler tarafından alınan grev kararına karşılık olarak yasal hakları çerçevesinde iş yerindeki faaliyeti geçici süreyle durdurduğunu resmen bildirmesi anlamına gelir. 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu uyarınca lokavt ilanı ancak grev kararının ardından ve ilgili yasal prosedürlere uygun şekilde yapılabilir. Karar alındıktan sonra; Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na, işçi sendikasına ve iş yerinde ilan yoluyla duyurulur. Bu süreçte işçilerin iş yerlerine girişleri engellenir ve üretim geçici olarak durdurulur.

Lokavt Kararı Ne Zaman Alınır? 

Karar; toplu iş sözleşmesi sürecinde, işçi sendikasının grev kararı alıp bunu işverene bildirmesinden sonra alınabilir. İşveren veya işveren sendikası, grev kararına karşılık olarak 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu kapsamında bu kararı verme hakkına sahiptir. Ancak alınan bu karar, yalnızca yasal grev süreci başlatıldıktan sonra ve belirli yasal prosedürlere uygun şekilde alınabilir. İlgili mercilere bildirilerek resmiyet kazanır ve belirlenen tarihte uygulamaya konulur. Bu süreç dışında alınan kararlar geçersiz sayılır.

Lokavt Sonrası Ne Olur? 

Lokavt sonrası, işveren tarafından alınan karar doğrultusunda iş yerinde faaliyet geçici olarak durdurulur ve işçilerin iş yerine girişi engellenir. Bu süreçte, işçiler çalıştırılamaz ve bu döneme ilişkin herhangi bir ücret talebinde bulunamaz. Bu kurala aykırı davranan işçinin hizmet sözleşmesi, işveren tarafından haklı nedenle feshedilebilir.

Uygulama boyunca iş sözleşmeleri askıya alınmış sayılır. Ancak bu süre zarfında işverenin, işçilere yönelik yükümlülükleri tamamen ortadan kalkmaz. İş sağlığı ve güvenliği gibi bazı sorumluluklar devam eder. Grev sürecine karşılık olarak uygulandığı için toplu iş sözleşmesi görüşmeleri tamamlanana ya da taraflar arasında uzlaşma sağlanana kadar sürer.

Lokavt Şartları Nelerdir? 

6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu'na göre bu karar, işçi sendikasının grev kararı almasının akabinde ve bu kararın işverene bildirilmesini takiben alınabilir. Uygulanabilmesi için kararın, işveren veya işveren sendikası tarafından alınması; noter aracılığıyla tescil ettirilmesi ve en az 6 iş günü öncesinden hem işçi sendikasına hem de Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına yazılı olarak bildirilmesi gerekir. Uygulama, iş yerinde ilan edilerek resmî olarak duyurulmalıdır.

Bununla birlikte lokavt bazı durumlarda yasaklanmıştır. Genel sağlık, milli güvenlik, şehir içi ulaşım, enerji üretimi, itfaiye, hastane, mezarlık hizmetleri gibi kamu düzeni ve temel hizmetlerin aksamaması gereken alanlarda uygulanamaz.

Bunun yanı sıra lokavt belediye tarafından da alınamayacak bir karardır. Belediyeler, kamu hizmetlerinin sürekliliği ve uygulamadaki sınırlamalar sebebiyle lokavt ilan edemezler. Devletin, kamu yararını gözeterek bu süreçleri belirli süreyle erteleme yetkisi de bulunur. Uygulanan yasaklar hem toplum düzenini hem de temel hak ve hizmetlerin sürekliliğini güvence altına almak amacıyla getirilir.

Lokavt ile İlgili Sıkça Sorulan Sorular 

Lokavt yasal mıdır? 

Evet, yasaldır. Ancak 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nda belirtilen usul ve şartlara uygun şekilde uygulandığında "kanuni" sayılır. Bu şartlara uyulmadan yapıldığında ise "kanun dışı" olarak değerlendirilir ve hukukî yaptırımlara tabidir.

Lokavt süresi ne kadar? 

İşçi sendikasının grev kararını bildirmesinden itibaren en geç 60 gün içinde başlatılmak koşuluyla toplu iş sözleşmesinin imzalanmasına veya tarafların anlaşmasına kadar devam edebilir. Bu kararı, uygulamaya başlayacağı tarihten en az 6 iş günü önce karşı tarafa bildirmek zorundadır.

Lokavtın ertelenmesi kararını kim verir? 

Ertelenme kararı, Bakanlar Kurulu veya Cumhurbaşkanı tarafından verilir. Kamu düzeni, genel sağlık veya milli güvenlik gibi önemli sebeplerle süreyi en fazla 60 gün ertelenebilir.